წიგნი „სილმარილიონი“ ჯ.რ.რ. ტოლკინის გარდაცვალებიდან ოთხ წელიწადში, 1977 წელს გამოიცა. ავტორის შვილი, კრისტოფერ ტოლკინი წიგნის წინათქმაში წერს, რომ ჯ.რ.რ. ტოლკინი ცხოვრების უკანასკნელ წლებშიც სილმარილიონზე მუშაობდა. ჩანაწერები რვეულებიდან თუ უბის წიგნაკებიდან კრისტოფერმა შეკრიბა და წიგნად გამოსცა.
მიზნად დავისახე მასალის შერჩევა და დაწყობა იმგვარად, რომ მაქსიმალურად ლოგიკური და შინაგანად თანმიმდევრული ტექსტი მიმეღო. დასკვნითმა, ტურინ ტურამბირის სიკვდილის შემდგომმა თავებმა მუშაობისას განსაკუთრებული სირთულე შემიქმნა. საქმე ისაა, რომ ამ თავებმა მრავალი წლის წინ მიიღო დასრულებული ფორმა და სრულიად არ შეესაბამებოდა ნაწარმოების სხვა, გაცილებით უკეთ დამუშავებულ მონაკვეთებს.
ტოლკინი 2018, 12 -13 (ეს და შემდეგი ციტირებული თარგმანები შესრულებულია ნიკა სამუშიას მიერ).
წიგნში თავებს შორის მიმართება ერთმანეთისგან განსხვავებულია, ზოგჯერ ამბები ერთმანეთს ებმის, ზოგჯერ კი მათ ერთმანეთთან არაფერი აქვთ საერთო. სილმარილიონი ტოლკინის შემოქმედების ერთგვარი ბიბლიაა, რადგან ეს ტექსტი მოგვითხრობს, როგორ გაჩნდა არდა, ანუ დედამიწა, როგორ შეიქმნენ აინურები (წმინდანები), ვალარები (ძლევამოსილნი), ელფები, ადამიანები, ჯუჯები თუ სხვა არსებები. წიგნში იმ სამყაროს ფორმირების პროცესზე მოგვითრობს მწერალი, სადაც შემდეგ სხვა წიგნების – ბეჭდების მბრძანებლების, ჰობიტის თუ ბერენისა და ლუთიენის ამბავი ვითარდება.
როგორც კრისტოფერი წერს:
მწერალი წიგნზე 50 წლის განმავლობაში, სხვა რომანების პარალელურად მუშაობდა. შესაბამისად, გარკვეული პერიოდულობით იცვლებოდა მისი წარმოდგენა სამყაროს არსის შესახებ, ზომაში მცირდებოდა ან იზრდებოდა ტოლკინის ლეგენდები, იცვლებოდა სტილი.
ტოლკინი 2018, 12.
თხრობა იწყება დასაბამიდან და აღწერილია, როგორ შექმნა ერუმ, რომელსაც ილუვატარსაც უწოდებდნენ, სამყარო. არდა (დედამიწა) შეიქმნა სიმღერით. ერუმ თავდაპირველად ვალარები მოავლინა, მისცა მათ მრავალი თემა მუსიკის შესათხზავად და უთხრა, რომ სურდა ხმაშეწყობილად ემღერათ, მათ მრავალხმიანობაში კი სილამაზე აღმოცენდებოდა.
სიმღერის ექო სიცარიელეს მისწვდა და უმალ არაცარიელ იქმნდა იგი.
ტოლკინი 2018, 16.
ასე დაიწყო იმ პლანეტის ფორმირება, სადაც შემდეგ ილუვატარმა შვილები – ელფები მოავლინა. ვალარებს, რომლებიც ასევე მოიხსენიებიან, როგორც აინურნი, ჰყავდათ შვიდი მეუფე და შვიდი დედოფალი.
ტოლკნის მკლვევარი, დევიდ დეი წიგნში ტოლკინის ენციკლოპედია, ისტორია და მითოლოგია – ტოლკინის სამყაროს შთაგონება (დეი 2019) გვთავაზობს ცხრილს, სადაც ვალარები შედარებულნი არიან ბერძნულ-რომაულ ღმერთებთან. მანუე, რომელიც უხუცეს მეფედ მოიხსენიება, ვალართა მთავარი და არდას მმართველია, იგი ყოვლისმხედველია და მას არწივები ემორჩილებიან, ამიტომ დევიდ დეის მას ზევსთან აიგივებს (დეი 2019, 451). ვარდა – ვარსკვლავთა დედოფალი მანუეს მეუღლეა და ისინი ერთად ტანიქუეტილზე ცხოვრობენ. ტანიქუეტილი არდის უმაღლესი მწვერვალია, რომელსაც ასევე უწოდებენ „თეთრ მთას“, ან „წმინდა მთას“ (ტოლკინი 2018, 465), რაც ოლიმპის მთის ერთგვარი იმიტაციაა, რადგან დეის ცხრილში ვარდა ჰერას განასახიერებს. ჰერა კი ზევსთან ერთად ოლიმპოსზე ცხოვრობდა. ულმო ასოცირდება ზღვებთან და შტორმებთან, წყალთა ბატონია, ბერძნულ მითოსში მის ძალებს პოსეიდონი ფლობს. მჭედელი და ხელოსანი აულეს სახის შესაქმნელად შთაგონების წყარო ტოლკინისთვის ბერძნული ღვთაება ჰეფესტო იყო, ზევსის და ჰერას ძე, რომელიც აულეს მსგავსად ცეცხლისა და მჭედლობის ღვთაებაა. აულეს მეუღლეა იავანასი – ნაყოფთა მბოძებელი, რომელსაც უყვარს ყველაფერი, რაც მიწაზე ხარობს. აქვს მწვანით შემოსილი ქალის სხეული და შედარებულია დემეტრასთან, ბერძნულ მითოლოგიაში ნაყოფიერებისა და მიწათმოქმედების ქალღმერთთან.
ტყეში კოშკებივით აღმართულ ძლევამოსილ ხეებზეც ისევე ზრუნავს, როგორც ქვას მოდებულ ხავსზე ან პაწია სოკოებზე.
ტოლკინი 2018, 29.
მანდოსი არის მსაჯული, მკვდართა დარბაზების მცველი, მოკლულთა სულების გამხმობი და დევიდ დეის ცხრილში მისი ბერძნული პროტოტიპია ჰადესი – ქვესკნელის მბრძანებელი. ვაირე მქსოველია.
თუკი რამ ყოფილა, არის ან იქნება, ყოველივეს თავის ვეება ქსელებში აქსოვს იგი.
ტოლკინი 2018, 30.
ბერძნულ მითოლოგიაში ვაირეს პროტოტიპად გვევლინება კლოტო, ბედისწერის განმკარგველი სამი დიდან უმცროსი და, რომელიც ცხოვრების ძაფს რთავს. ნიენა მუდამ მწუხარეა, მისი სიმღერა გოდებაშია გადასული, ვინც მას მოუსმენს, სიბრალულს და გამძლეობას სწავლობს, მისი სასახლე უკიდურეს დასავლეთშია. ნიენა შედარებულია ბერძნულ ღვთაებასთან, ჰესტიასთან, რომელიც ცეცხლის და ოჯახის ქალღმერთია.
ორომე ტოლკინთან ძლევამოსილი მონადირეა, ბერძნულ მითოლოგიაში ორიონს არის შედარებული (დეი 2019, 451), რომელიც ასევე მონადირე იყო. ვანა მარად ახალგაზრდაა და მის სახელს უკავშირდება ყვავილობა, რაც ბერძნულ მითოსში პერსეფონესთან ასოცირდება (პერსეფონე – მიწის წიაღის ქალღმერთი). ირმო ხილვათა და სიზმართა მომვლინებელია, მისი სამკვიდრო ლორიენის წალკოტშია, სადაც სულები სახლობენ და რომელიც ამქვეყნად ყველაზე ლამაზია.
ანტიკურ მითოლოგიაში სიზმრის ღმერთი მორფეოსია, ამიტომ ირმო მასთან არის გაიგივებული. ირმოს მეუღლეა ესტე.
სათუთი მკურნალი ჭრილობათა და დაღლილობის გამქარვებელი. მას რუხი სამოსი აცვია და მისი ძღვენი დასვენებაა.
ტოლკინი 2018, 30.
იგი შედარებულია ჰიგეასთან, ანტიკურ მითოსში ჯანმრთელობის ქალღმერთთან. ტულკასი მამაცობის ფენომენია, უყვარს ჭიდაობა და მკლავჭიდი, არ ჰყავს ცხენი, რადგან დაუღალავია და ვერავინ ვერ ახერხებს, გაასწროს. მისი სიმამაცის არქეტიპად დევიდ დეი ჰერკულესს ასახელებს. ტულკასის მეუღე არის ნესა.
მარდი და მარჯვეა. ნესას ირმები უყვარს და, როცა ტყეში მიდის, მის ნაკვალევს ირმებიც მიყვებიან; თუმცა ვერა ირემი ვერ გაუსწრებს ნესას, როცა ისარივით სწრაფად მიქრის და თმა უფრიალებს.
ტოლკინი 2018, 31.
ნესა ასევე მოცეკვავეა, მისი პროტოტიპი ბერძნულ მითოსში არტემიდაა – ნადირობის ქალღმერთი.
დევიდ დეის კვლევის მიხედვით თოთხმეტივე ვალარი თავისი თვისებებით თუ ძალით ანტიკურ მითოსთან იკვეთება. აქ გაგვიჭირდება ზუსტად დავასახელოთ ან ვარაუდი გამოვთქვათ, კონკრეტულად რა წიგნებით ხელმძღვანელობდა ტოლკინი, ამაზე არც დევიდ დეი წერს, თუმცა მისი დაკვირვება არ არის საფუძველს მოკლებული. გარდა შინაარსობრივი მსგავსებისა ღმერთებს ორომესა და ორიონის სახელებს შორის ენობრივი მსგავსებაც არის. ტოლკინის მხატვული გადაწყვეტა, რომ ვალარებისთვის ის თვისებები მიენიჭებინა, რომლებიც ბერძნული მითოსის ყველაზე ძლევამოსილ ღმერთებს აქვთ, განაპირობებს არა ერთი, არამედ ათობით, შეიძლება ასობით ტექსტის ერთმანეთთან ურთიერთდაკავშირებას. ანტიკური მითოსის შესახებ განათლების მიღება შესაძლებელია სხვადასხვა ლიტერატურული ტექსტებიდან, ბერძნული დრამიდან, ისტორიული წიგნებიდან თუ სხვა. ტოლკინის გატაცება მითოლოგიით პირველივე გვერდებიდან სწორედ ვალართა გაცნობით დასტურდება. მისი ცოდნის მოზაიკა მარტივად ეწყობა.
ელიზაბეთ ვითინგჰემი წიგნში ტოლკინის მითოლოგიის ევოლუცია წერს, რომ ვალარები ყველაზე მეტად მსგავსნი არიან იმ ღმერთებისა, რომლებსაც ილიადასა და ოდისეაში ვხვდებით. მას მაგალითიც მოჰყავს, რომელიც არა სილმარილიონში, არამედ ტოლკინის სხვა რომანში მორგოთის ბეჭედშია და სადაც ვალარების ურთიერთმიმართება და ერთ-ერთი სიუჟეტის შინაარსი ჰომეროსის ეპოსიდან იმ ფრაგმენტს ეხმიანება, სადაც ჩანან ზევსი, ათენა და პოსეიდონი (ვითინგჰემი 2007, 38). ამავე ნაშრომში ვითინგჰემი სილმარილიონის მოქმედ პირებზე ლუთიენსა და ბერენზე წერს. მკვლევარი მიიჩნევს, რომ მათი სიყვარულის ამბავი ორფეოსის მითით არის ნასაზრდოები.
ბერენი და ლუთიენი სილმარილიონში პროტაგონისტები არიან. მათი ეპიზოდი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო თავად ავტორისთვის, რომ მათი სახელები ტოლკინისა და მისი მეუღლის – ედით მერი ტოლკინის საფლავის ქვაზეა დატანილი. ბერენი ადამიანია, ლუთიენი – ელფი. ისინი მოულოდნელად ხვდებიან ერთმანეთს. მათი სიყვარული, ერთი მხრივ, შეუძლებელი ჩანს, თუმცა ლუთიენის მამა – ტინგოლი ბერენთან შეთანხმებას დებს, თუ ბერენი მოახერხებს მორგოთის გვირგვინიდან სილმარილების მოპოვებას, ტინგოლი მას ლუთიენს დაუთმობს:
მოხსენი მორგოთის გვირგვინს სილმარილი და საკუთარი ხელით მომართვი; ოდენ მაშინ, თუკი ინებებს, ლუთიენი შენს ხელში თავისას ჩადებს. ასე მიიღებ ჩემგან განძს შენთვის სასურველს და თუმც სილმარილებში დევს ბედი არდისა, ჩემი სულგრძელობა მაინც მუდამ გემახსოვრება.
ტოლკინი 2018, 229.
ბერენმა უნდა დაამტკიცოს, რომ ღირსია და შეუძლია დავალების შესრულება. ტინგოლს სჯერა, ბერენი ამას ვერ შეძლებს.
ტექსტში სილმარილი ძვირფასი ქვებია, მათში იმ ხეთა შუქია მოთავსებული, რომელიც ვალინორში იყო და მზისა და მთვარის გაჩენამდე ანათებდა. მორგოთი ძალმოსილებით განდიდებული ვალარია, ბოროტი ძალა. მორგოთს შუახმელეთის ჩრდილოეთით საპყრობილე-სიმაგრე აქვს და იქ შეღწევას ვერავინ ახერხებს. ბერენს თინგოლი სწორედ იქ აგზავნის. შეყვარებულზე დადარდიანებული ლუთიენი ბერენს დაედევნება და მას საურონისგან – მორგოთის მსახურისგან დაიხსნის და მორგოთთან მასთან ერთად წავა. ლუთიენი კარხაროთს აძინებს. კარხაროთი დიდი მგელია, რომელსაც წითელ ხახასაც უწოდებენ. შემდეგ კი მორგოთთან შედიან, სადაც ბერენი მგლის სახეს იღებს და ბოროტი ვალარის ფეხებთან წვება, ლუთიენი კი სიმღერას იწყებს.
ძილი მოერია ყველა მის ქვეშევრდომს, ცეცხლი მიილია და თანდათან ჩაქრა; ხოლო მორგოთის გვირგვინში ჩასმული სირმალირები უეცრად თეთრად აკაშკაშდა. თავი ჩამოუვარდა მორგოთს, თითქოს საზრუნავით, შიშითა და სურვილით დამძიმებული მთელი ქვეყნიერება დასწოლოდა ზედ. მაშინ ფრთიანი სამოსლით შეიმოსა ლუთიენი და ჰაერში აიჭრა; ზემოდან იფრქვეოდა მისი ხმა, ვითარცა წვიმა ღრმა და ბნელ გუბურებში.
ტოლკინი 2018, 248.
ბერენი სწორედ ამ დროს ახერხებს სილმარილის მოპარვას.
როცა ხელში აიღო ძვირფასი ქვა, მისმა ნათებამ ხორცში გამოაღწია და ბერენის მუჭი მანათობელ ლამპრად იქცა.
ტოლკინი 2018, 249.
მართალია, მას დავალებული აქვს, რომ ერთი ძვირფასი ქვა მიიტანოს თინგოლთან, მაგრამ გადაწყვეტს, რომ სამივე წაიღოს. ამ დროს მორგოთს ანგრისტი (რკინის მჭრელი, დანა) ლოყაში ერჭობა და ეღვიძება. ბერენი და ლუთიენი ანგბადიდან გარბიან, თუმცა კარში უკვე გაღვიძებული კარხაროთი ხვდებათ და ბერენს სილმარილიან ხელს აჭამს:
უცბად მისი შიგნეულობა მწველმა ცეცხლმა გაანათა და სილმარილმა წყეული ხორცი დაუწვა. მისი შესაბრალისი ყმუილის ექო კლდოვან ხეობაში მეორდებოდა.
ტოლკინი 2018, 250.
სილმარილით გაშმაგებული კარხაროთი დარბის და ვინც გზად ხვდება, ყველას ჭამს. ამ ამბის შემდეგ ბერენს ცალხელას უწოდებენ. ლუთიენი და ბერენი თინგოლთან ბრუნდებიან და თავსგადახდენილს უამბობენ. გავეშებული კარხაროთი კი მათი სამფლობელოს მახლობლად დაეხეტება. ბერენი გადაწყვეტს, დავალება სისრულეში მოიყვანოს, თუმცა დიდ მგელი ბერენს ამარცხებს, კარხაროთს კი ძაღლი ჰუანი ანადგურებს. ბერენი მკვდართა საუფლოში გადადის. მისი სული მანდოსის დარბაზებში ყოვნდება, ლუთიენი კი მასთან მიდის.
უგონობის წყვდიადში დაინთქა ლუთიენი და ბოლოს, სული განუტევა, ხოლო მისი სხეული ესვენა, ვითარცა უეცრად მოწყვეტილი ყვავილი, რომელიც ბალახზე გდია და არ ჭკნება.
ტოლკინი 2018, 257.
ლუთიენის სიმღერა მანოდსში ქვეყნად გაჟღერებული უტკბილესი და უსევდიანესია. ლუთიენმა დათმო ელფური ცხოვრება, რის საფასურადაც ბერენის სიცოცხლე მოიპოვა. ისინი ერთად ბრუნდებიან კაცთა სამყოფელში, თუმცა როგორც ადამიანები – მათი ცხოვრების ხანგრძლივობა გარკვეული ვადით განისაზღვრება.
ბერენისა და ლუთიენის ლეგენდის პირველწყაროდ მკვლევრები სხვადასხვა ლიტერატურულ ტექსტს მიიჩნევენ, მათ შორისაა ტრისტანი და იზოლდა (1857) (ბილი 2014, 2), თუმცა ჩვენ მათი ამბის მითოლოგიურ ფესვებს გავყვებით, რომ გავხსნათ იმ კლასიკური მითოლოგიის საგანძური, რომელსაც ბერენისა და ლუთიენის ლეგენდა ეფუძნება. იქ რამდენიმე მითოლოგიური არქეტიპი დაგვხვდება, მათ შორისაა ორფეოსისა და ევრიდიკეს ამბავი. არა მხოლოდ ლათინურ ორიგინალში, არამედ შუა საუკუნეების ვერსიებითაც. მკვდრეთით აღდგომის და ახალი სიცოცხლის დაბრუნების იმედიც სწორედ ორფეოსის მითიდან არის აღებული, რითაც ტოლკინის ლეგენდასთან მჭირდოდ არის გადაჯაჭვული (ბილი 2014, 5-6).
ორფეოსი, რომელიც არგონავტების მოგზაურობაშიც მონაწილეობდა, ევრიდიკეს სატრფო იყო. მას აპოლონმა ოქროს ლირა აჩუქა. მისი ხმა ყველაფერს აჯადოებდა და ფარავდა. ორფეოსის სიმღერა და ლირა მთელ საბერძნეთში იყო განთქმული. ეს ნიჭი ორფეოსს ქვესკნელში ჩასასვლელადაც დაეხმარა, სადაც ევრიდიკე იყო. ევრიდიკე მეგობარ ნიმფებთან ერთად მწვანე ხეობაში ყვავილებს აგროვებდა, როცა გველმა უკბინა და იქვე, ნიმფების ხელში განისვენა.
სასოწარკვეთილებამ მოიცვა ორფეოსი. არ შეეძლო შერიგებოდა ასეთ განუზომელ უბედურებას. დიდხანს დასტიროდა თავის ევრიდიკეს, ტიროდა მთელი ბუნებაც, მისი ნაღვლიანი კითარის ხმა რომ ესმოდა.
კუნი 2011, 202.
ორფეოსმა მიცვალებულთა სამეფოში ჩასვლა და ჰადესის მეუღლესთან, პერსეფონესთან შეხვედრა გადაწყვიტა. მიღმიერ სამყაროში ორფეოსი თავისი სიმღერით (მენავე, რომელსაც სულები მდინარეზე გადაჰყავს) აჯადოებს და მას სტიქსზე (მდინარე) გადაყავს. ორფეოსის ხმა მთელი მიწისქვეშეთს ედება:
თავდახრილი უსმენდა მგოსანს ჰადესი, ქმრის მხარზე თავით მინდობილი უსმენდა ქალღმერთი პერსეფონეც. მწუხარების ცრემლები ციმციმით თრთოდნენ მის წამწამებზე. სიმღერი ხმებით მოხიბლულმა ტანტალემ დაივიწყა თავისი უსაშველო შიმშილი და წყურვილი. სიზიფემ შეწყვიტა თავისი მძიმე, უნაყოფო შრომა, დაჯდა იმ ქვაზე, რომელსაც მთის მწვერვალზე მიაგორებდა, და ღრმა ფიქრს მიეცა.
კუნი 2011, 202.
ორფეოსი ჰადესსა და მის მეუღლეს ხვდება და ევრიდიკეს დახსნის პირობასაც იღებს, თუმცა ერთი შეთანხმების სანაცვლოდ – მთელი გზის განმავლობაში უნდა იმღეროს და უკან არცერთხელ არ მოიხედოს იმის შესამოწმებლად, ნამდვილად მიყვება თუ არა სატრფო. ორფეოსი პირობას ვერ ასრულებს. დაეჭვდება, ნამდვილად მიჰვება თუ არა თავისი სატრფოს აჩრდილი და უკან იხედება. ამის შემდეგ ჰადესი ევრიდიკეს ისევ თავისთან იტოვებს (კუნი 2011, 202-205).
ძველი ბერძნული მითიდან აღებული მოტივები ლუთიენის და ბერენის ამბის მოზაიკაში მთავარი ნაჭრებია. ის, რაც მათ პირველ რიგში განასხვავებს, მდედრობითი და მამრობით პერსონაჟების როლებია. სილმარილიონში სიმღერის მომაჯადოებელი ნიჭი ლუთიენს აქვს, ქალ ელფს, რომელიც ორფეოსის მსგავსად ახერხებს, რომ სიმღერით დაატყვევოს მორგოთი. ორივე გმირი შეცდომას უშვებს, ორფეოსი უკან იხედება, ბერენი კი ერთის ნაცვლად სამივე სილმარილის მოპოვების გადაწყვეტილებას იღებს. შესაბამისად, ორფეოსი სატრფოს კარგავს, ბერენი კი – ხელს. სილმარილით გაგიჟებულ კარხაროთთან დამარცხების შედეგად ლუთიენი თავის ელფურ სიცოცხლეს თმობს. ორფეოსი მიწისქვეშეთში ცერბერის დატყვევებასაც ახერხებს თავისი სიმღერით. ცერბერი კარის მცველი საშინელი ურჩხულია, რომელსაც სამი თავი აქვს და კისერზე გველები ეხვევა, კუდი კი გველეშაპის თავით უმთავრდება. მისი პროტოტიპი ტოლკინთან კარხაროთია.
დევიდ დეი ბერენისა და ლუთიენის ლეგენდაში კიდევ ერთი მითის ინტერპრეტაციაზე წერს, რომელიც ბერენის ხელის დაკარგვას უკავშირდება. სკანდინავიურ მითოლოგიაში არის ფენრირი – საზარელი მგელი, რომელიც ძალიან სწრაფად იზრდება და ვერავინ აკავებს. მისი სიდიდის ღმერთებსაც ეშინიათ და მისი ძალის გამოსაცდელად ორჯერ ჯაჭვითაც კი დააბამენ, თუმცა ახერხებს და ჯაჭვს წყვეტს. ფენრირი ღმერთ ტირს მარჯვენა ხელი აჭამს ისევე, როგორც ბერენს – კარხაროთი. ბერენისა და ლუთიენის კავშირი ორფეოსის მითთან და მათი შინაარსობრივი კვეთა ჟერარ ჟენეტის თეორიის მიხედვით ჰიპერტექსტუალობის მაგალითია, რადგან ფენტეზის ჟანრის მწერალი, ამ შემთხვევაში, იყენებს მთლიან ტექსტს და მას გარდაქმნის, ცვლის ამბის მოქმედ პირთა როლს, მაგრამ განსაცდელი, გამოცდა და შეცდომის დაშვებით გამოწვეული საბედისწერო დანაკარგი ერთმანეთის მსგავსია.
ჰიპერტექსტუალობის მაგალითია ბერენსა და ლუთიენთან სკანდინავიური მითოლოგიის პერსონაჟის – ფენრირის ამბიდან მოტივის შემოტანაც. კარხაროთიც და ფენრირიც საზარელი, ძალიან ძლიერი და ბოროტი ძალით მართული ცხოველები არიან, ორივე ერთი ინციდენტითაა ცნობილი და ამბის ქარგაში მნიშვნელოვანი როლის მატარებელი, ეს არის ხელის მოჭმის ეპიზოდი.
ვალართა კავშირი და მსგავსება ბერძნულ ღვთაებებთან ინტერტექსტუალობაზე მიგვანიშნებს. დაკვირვებული მკითხველი, რომელიც კარგად იცნობს მითოსს, ტოლკინის სამყაროს შემქმნელებში მარტივად ამოიცნობს მათ სახეებს. ორივე შემთხვევაში ჩვენ ვხვდებით მრავალღმერთიანობის იდეას, თითოეულ ვალარს კი მისი თვისებების მიხედვით, რისი მბრძანებელია – ბერძნული ღვთაების სახით პროტოტიპი ჰყავს. პირველწყაროს ამოცნობა შესაძლებელია, თუმცა ვალარები ბერძნული ღმერთების ცხოვრების ეპიზოდებს არ იმეორებენ.
